Do poprawnego wykonania pomiarów ruchu drogowego wymagane są określone metody, parametry i standardy, które mają na celu ujednolicenie procesu pomiarowego oraz uzyskanych wyników.
Metody wykonywania pomiarów ruchu drogowego
Pomiary ruchu drogowego wykonuje się za pomocą trzech podstawowych metod:
- Metoda wideo (wideorejestracji): Polega na zapisie wideo w warunkach terenowych z późniejszym ręcznym przetwarzaniem danych przez przeszkolonych obserwatorów lub automatycznym odczytem za pomocą oprogramowania komputerowego.
- Zalecenia: Jest to podstawowa metoda realizacji pomiarów ze względu na dokładność danych i możliwość walidacji poprawności wyników.
- Wymagania dotyczące wideo: Jakość nagrania musi umożliwiać prawidłowy odczyt parametrów ruchu. Rozdzielczość nagrania to przynajmniej 800 × 600 pikseli i 20 klatek na sekundę. Czas na nagraniu musi być synchronizowany z czasem urzędowym GUM (Główny Urząd Miar) z dokładnością do minut i sekund.
- Kontrola: W metodzie wideo kontrola polega na wyrywkowej weryfikacji zgodności zapisów wideo z otrzymanymi wynikami oraz sprawdzeniu ciągłości nagrań, które powinny być podzielone na 5-minutowe nagrania.
- Metoda ręczna: Pomiar wykonywany w całości przez obserwatorów w terenie, rejestrujących uczestników ruchu na formularzach papierowych, urządzeniach mobilnych lub przy użyciu liczników ręcznych.
- Zalecenia: Stosowana głównie dla pomiarów o małym zakresie i krótkotrwałych, gdzie jest szybka w organizacji i stosunkowo tania.
- Ograniczenia: Jest niewydajna przy wysokim natężeniu ruchu, wrażliwa na warunki atmosferyczne, a jakość pomiaru zależy od predyspozycji obserwatora. Zaleca się stosowanie jej w przypadkach, gdy natężenie Ruchu Dnia Pomiarowego (RDP) jest małe, np. RDP < 5000 poj./24h na obszarze miejskim i zamiejskim w przekroju drogi.
- Metody inne (automatyczne): Pomiary wykonywane w całości automatycznie, np. przy użyciu kamer ANPR (Automatyczne Rozpoznawanie Tablic Rejestracyjnych), detektorów (pętli indukcyjnych, kamer ITS), kamer lidarowych, na podczerwień, piezoelektryków lub węży pneumatycznych.
- Zalecenia: Metoda zalecana, jeśli gwarantuje odpowiednią jakość danych i strukturę mierzonych uczestników ruchu. Stosowana jest zwłaszcza do badań tranzytu.
- Wady: Wysoki koszt przy tworzeniu nowych punktów, konieczność kalibracji i ryzyko błędnych odczytów trudnych do zweryfikowania. Wymaga wykonania wcześniejszych pomiarów sprawdzających i akceptacji Zamawiającego.
Rekomendowane metody w zależności od drogi: Metoda wideo jest zalecana dla wszystkich kategorii dróg (krajowej, wojewódzkiej, powiatowej, gminnej). Metoda automatyczna jest rekomendowana dla dróg krajowych i wojewódzkich, a dopuszczalna dla powiatowych i gminnych (z wyjątkiem drogi klasy D – dojazdowej). Metoda ręczna jest dopuszczalna tylko dla dróg powiatowych i gminnych oraz dla dróg klasy Z, L, D.
Wymagane parametry i standardy pomiarowe
Prawidłowe wykonanie pomiaru wymaga przestrzegania standardów dotyczących czasu trwania, interwałów, krotności pomiarów oraz kontroli jakości danych.
1. Wymagane parametry czasowe (Terminy i Czas trwania)
- Terminy realizacji: Pomiary realizuje się w odpowiednich miesiącach, we wtorki, środy lub czwartki, z pominięciem świąt, dni wolnych od pracy oraz okresów urlopowych, w celu odzwierciedlenia typowych zachowań ruchowych. Dla obszaru zamiejskiego zalecane miesiące to: kwiecień, maj, wrzesień, październik, listopad.
- Czas trwania: Zaleca się, aby okres pomiaru obejmował co najmniej szczyt poranny i popołudniowy. Dla celów projektowania części drogi zaleca się realizowanie pomiarów 24-godzinnych.
- Godzina szczytu: Okres doby trwający godzinę, kiedy odnotowano największe natężenie ruchu. Pomiar w celu wyznaczenia godzin szczytu (rekomendowany okres 6:00–22:00) jest kluczowy w planowaniu i projektowaniu infrastruktury drogowej, zwłaszcza w obszarach miejskich.
- Ruch Okresu Pomiarowego (ROP): Jest to podstawowy parametr, który pełni rolę Średniego Dobowego Ruchu Rocznego (SDRR) na drogach powiatowych i gminnych. ROP oblicza się na podstawie wzoru (4.15.1.1) jako średnią liczby uczestników ruchu w ciągu 24 kolejnych godzin z n dni pomiarowych.
2. Interwały pomiarowe i krotność
- Interwał pomiarowy: Podstawowym interwałem jest okres 15 minut. Dla ułatwienia kontroli pomiaru wideo rekomendowane jest przyjęcie interwału 5-minutowego.
- Krotność pomiaru: Liczba pomiarów zależy od celu i rodzaju pomiaru oraz obszaru. W obszarach, gdzie brakuje danych o natężeniu ruchu lub są one starsze niż 10 lat, zalecana krotność dla pomiaru w przekroju drogi to 2 lub 3 pomiary (jeżeli RDP przekracza 3 000 poj./24h na obszarze zamiejskim lub 5 000 poj./24h na obszarze miejskim).
3. Klasyfikacja i zakres pomiaru
- Klasyfikacja pomiarów: Pomiary dzielą się na: w przekroju drogi, na skrzyżowaniu, na węźle, na zjeździe/wyjeździe/wjeździe, na drodze dla pieszych, na drodze dla rowerów, na drodze dla pieszych i rowerów.
- Struktura rodzajowa: Należy przyjąć podział na kategorie uczestników ruchu.
- Na obszarze zamiejskim zaleca się stosowanie podstawowej struktury rodzajowej.
- Na obszarze miejskim zaleca się stosowanie rozszerzonej struktury rodzajowej, która zawiera szczegółowy podział ruchu niechronionych uczestników (pieszych, rowerów, UTO, hulajnóg elektrycznych).
- Kierunkowość ruchu: Pomiar ruchu na skrzyżowaniach i węzłach powinien uwzględniać kierunkowość ruchu lub relacji. Pomiar w przekroju realizuje się z podziałem na kierunki ruchu.
4. Kontrola jakości i błędy pomiaru
Kontrola ma na celu weryfikację poprawności realizacji pomiaru, jakości danych i eliminację błędnych wartości. Kontrola dzieli się na bezpośrednią (w terenie) i weryfikację poprawności otrzymanych danych.
- Błąd pomiaru: Definiowany jest jako różnica między wynikiem Wykonawcy a wynikiem kontroli Zamawiającego.
- Dopuszczalny błąd: Zależy od natężenia ruchu i jest obliczany dla interwału 5- lub 15-minutowego.
- Dla liczby zmierzonych uczestników 0–50: dopuszczalna różnica wynosi 2 pojazdy lub 2 pieszych.
- Dla 51–100 uczestników: 3 pojazdy lub 3 pieszych.
- Dla 101–1000 uczestników: 3%.
- Dla >1000 uczestników: 5%.
- Powtarzanie pomiaru: Jeżeli różnica wartości RDP z poszczególnych dni pomiarowych tego samego typu wynosi więcej niż 25%, pomiar należy powtórzyć.
5. Pomiary specjalne i dodatkowe parametry
Oprócz pomiaru natężenia ruchu, wytyczne określają metody pomiaru dodatkowych parametrów w ramach pomiarów specjalnych:
- Badania tranzytu: Obejmują pomiar natężenia ruchu (ze strukturą kierunkową i rodzajową), odnotowanie unikalnego wyróżnika pojazdu (np. tablicy rejestracyjnej, z późniejszą anonimizacją) oraz pomiar czasu przejazdu między punktami.
- Pomiar prędkości: Rozróżnia się prędkość lokalną (chwilową/punktową), prędkość jazdy (odcinkową, z pominięciem zatrzymań) i prędkość podróży (komunikacyjną, z uwzględnieniem zatrzymań). Metody pomiaru prędkości zależą od rodzaju prędkości, obejmując metody ręczne (np. miernik radarowy) i automatyczne (np. czujniki, analiza wideo, ANPR, FCD – Floating Car Data/sondowanie pojazdów).
- Pomiar kolejek: Wykonywany na skrzyżowaniach i węzłach z sygnalizacją świetlną w celu projektowania lub kalibracji sygnalizacji. Mierzony jest trzykrotnie w trakcie 15-minutowego interwału, a wynikiem jest średnia arytmetyczna. Stosuje się metody ręczne (gdy liczba pasów mniejsza niż 3, a kolejki poniżej 100 m) lub wideo.
6. Wymogi dotyczące danych wyjściowych
Wyniki pomiarów powinny być kodowane w formularzach elektronicznych (edytowalnych i nieedytowalnych, np. CSV, XML, PDF). Zalecana forma prezentacji wyników to:
Opis realizacji pomiarów, zawierający m.in. informacje o terminach, metodach, warunkach pogodowych i ewentualnych zakłóceniach.
Formularz z wynikami pomiaru w formie elektronicznej.
ROP (Ruch Okresu Pomiarowego) w zestawieniu tabelarycznym i graficznym.
ROP w podziale na porę dnia (ROPD: 6:00-18:00), wieczoru (ROPW: 18:00-22:00) i nocy (ROPN: 22:00-6:00).
Profil dobowy ruchu (zestawienie godzinowych wartości natężenia ruchu, agregowanych z interwałów 5- lub 15-minutowych).
Wykres struktury rodzajowej (kołowy lub słupkowy skumulowany).
Kartogram ruchu (graficzne przedstawienie obciążenia poszczególnych relacji, gdzie szerokość wstęgi odpowiada natężeniu ruchu).