Kosztorysowanie to kluczowy element procesu budowlanego, stanowiący podstawę planowania finansowego i realizacji inwestycji. Prawidłowe sporządzenie kosztorysu wymaga dogłębnej znajomości zarówno podstaw technicznych, jak i ekonomicznych, a jego sercem jest przedmiar robót. Poniższy artykuł przybliża podstawowe pojęcia, teorię oraz etapy tworzenia kosztorysu, ze szczególnym uwzględnieniem przedmiarowania.
I. Podstawowe Pojęcia w Kosztorysowaniu
Proces tworzenia kosztorysu opiera się na zestawie precyzyjnie zdefiniowanych opracowań i terminów.
A. Przedmiar i Obmiar Robót
- Przedmiar robót: Jest to opracowanie sporządzane przed wykonaniem robót. Przedmiar obejmuje zestawienie przewidywanych do wykonania robót w kolejności technologicznej. Zawiera on opis prac, wskazanie właściwych specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych (STWiOR) – szczególnie w przypadku zamówień publicznych – a także wyliczenie i zestawienie ilości robót w ustalonych jednostkach przedmiarowych.
- Obmiar robót: Jest to opracowanie sporządzane po wykonaniu robót. Obmiar obejmuje zestawienie robót, podobnie jak przedmiar, lecz jest sporządzany na podstawie książki obmiarów.
B. Podstawy Kalkulacyjne i Normatywne
- Specyfikacja techniczna wykonania i odbioru robót (STWiOR): To opracowanie, które zawiera wymagania dotyczące sposobu wykonania robót. Obejmuje ono między innymi wymagania co do materiałów, sprzętu, transportu, metody wykonania i odbioru robót. STWiOR jest niezbędna, ponieważ określa zakres prac, które powinny być uwzględnione w poszczególnych pozycjach przedmiarowych.
- Katalog (Katalog Nakładów Rzeczowych – KNR): Jest to publikacja, która określa jednostkowe nakłady rzeczowe dla danego typu prac budowlanych.
- Jednostkowe nakłady rzeczowe: Są to nakłady rzeczowe czynników produkcji przypadające na jednostkę robót. Obejmują one:
- Robociznę (R).
- Materiały (M).
- Pracę sprzętu i środka transportu (S).
- Analiza indywidualna (Kalkulacja indywidualna): Jest to analiza, w której określono indywidualne nakłady rzeczowe przypadające na jednostkę robót (przedmiarową lub obmiarową).
- Analogia: Jest to dobór nakładów z określonej tablicy katalogu, które pod względem charakteru i technologii robót oraz jednostki przedmiarowej kwalifikują się do wykorzystania przy ustaleniu określonych nakładów.
II. Podstawy Tworzenia Kosztorysu (Teoria)
Stworzenie kosztorysu opiera się na dwóch głównych bazach informacyjnych: technicznej (rzeczowej) i ekonomicznej (cenowej).
A. Podstawy Techniczne – Baza Techniczna Kosztorysu
Podstawy techniczne pozwalają określić, ile i jakich robót jest do wykonania w przeliczeniu na odpowiednią jednostkę.
Kluczowe dokumenty i zbiory danych obejmują:
- Projekt techniczny (dokumentacja projektowa).
- STWiOR (specyfikacja techniczna wykonania i odbioru robót budowlanych).
- Założenia i dane wyjściowe do kosztorysowania.
- Podstawy normatywne (baza normatywna): Zestawienia nakładów rzeczowych (robocizny, materiałów i sprzętu) lub nakładów scalonych.
Na podstawie tych danych powstaje przedmiar robót – obliczenie ilości robót przewidywanych z dokumentacji projektowej.
B. Podstawy Ekonomiczne
Podstawy ekonomiczne koncentrują się na wycenie. Obejmują one:
- Ceny czynników produkcji (m.in. cenniki, np. ORGBUD-SERWIS, Sekocenbud, Intercenbud).
- Koszty zakupu.
- Koszty pośrednie.
- Zysk.
III. Etapy Tworzenia Kosztorysu Szczegółowego
Proces tworzenia kompletnego kosztorysu szczegółowego jest systematyczny i obejmuje szereg kroków:
- Etap 1: Ustalenie rodzaju kosztorysu i charakteru robót (np. nowe czy remontowe).
- Etap 2: Ustalenie i skompletowanie danych i dokumentacji źródłowej (niezbędnych do sprecyzowania zakresu rzeczowego robót).
- Etap 3: Ustalenie struktury kosztorysu (podział na części i rozdziały).
- Etap 4: Sprecyzowanie metody wykonania robót.
- Etap 5: Sporządzenie opisów pozycji kosztorysowych.
- Etap 6: Sporządzenie przedmiaru robót – obliczenie i wypisanie dla każdej pozycji kosztorysowej liczby jednostek produkcji lub roboty.
- Etap 7: Ustalenie wielkości jednostkowych nakładów rzeczowych – określenie wielkości jednostkowych nakładów robocizny, materiałów i sprzętu, z wykorzystaniem katalogów nakładów rzeczowych (KNR) lub kalkulacji indywidualnej.
- Etap 8: Obliczenie wielkości nakładów rzeczowych – pomnożenie ilości robót (Etap 6) przez nakłady jednostkowe (Etap 7).
- Etap 9: Ustalenie cen czynników produkcji (stawki robocizny, ceny materiałów i pracy sprzętu, koszty zakupu, koszty pośrednie, zysk).
- Etap 10: Obliczenie wartości kosztorysowej robót – pomnożenie nakładów rzeczowych (Etap 8) przez ich ceny jednostkowe (Etap 9).
- Etap 11: Sporządzenie tabeli wartości elementów scalonych.
- Etap 12: Wykonanie pozostałych części składowych kosztorysu (karta tytułowa, charakterystyka obiektu, zestawienia, załączniki).
Forma Kosztorysu
Na prawidłowo sporządzony i kompletny kosztorys szczegółowy składają się:
- Karta tytułowa kosztorysu.
- Ogólna charakterystyka obiektu lub robót.
- Przedmiar lub obmiar robót wraz z ich opisem technologicznym.
- Bezpośrednie nakłady rzeczowe.
- Wycena wartości nakładów rzeczowych (kosztorys właściwy).
- Tabela wartości elementów scalonych.
- Załączniki do kosztorysu (np. protokół ustalenia danych wyjściowych, książka obmiarów, analizy indywidualne).
IV. Zastosowanie Katalogów Nakładów Rzeczowych (KNR)
KNR-y są podstawą do sporządzania kosztorysów szczegółowych i stanowią zestawienia norm ilościowych, określające specyfikację i ilości nakładów rzeczowych (R, M, S) niezbędnych do wykonania elementów lub robót. Zawarte w nich nakłady mają charakter nakładów średnich.
Katalogi określają zasady przedmiarowania. Nakłady rzeczowe są ustalane na wykonanie jednostki gotowej części elementu konstrukcyjnego lub roboty, np. dla robót ziemnych na 1 m³ wykopu, a dla konstrukcji betonowych i żelbetowych na 1 m³ betonu w konstrukcji.
Metody Ustalania Nakładów (Analiza Indywidualna)
Gdy standardowe normy KNR nie pasują, stosuje się metody indywidualne:
- Analiza indywidualna (własna): Określa indywidualne nakłady rzeczowe.
- Analogia: Wykorzystanie nakładów z innej tablicy katalogu, gdy charakter i technologia robót oraz jednostka przedmiarowa są podobne.
- Interpolacja: Stosowana, gdy wielkość zasadniczego parametru charakteryzującego robotę jest zawarta w przedziale pomiędzy jego wielkościami podanymi w KNR.
- Ekstrapolacja: Stosowana, gdy parametr wiodący znajduje się poniżej albo powyżej zakresu podanego w normach KNR. Granice ekstrapolacji są ograniczone: maksymalnie 25% najmniejszej wielkości parametru w dół i do 50% największej wielkości parametru w górę.
V. Typowe Błędy w Przedmiarowaniu i Obmiarowaniu Robót Budowlanych
Błędy popełniane na etapie przedmiarowania mają bezpośredni wpływ na wartość kosztorysową robót.
Błędy związane z jednostkami miary:
- Nieuwzględnianie krotności: Najczęściej spotykany błąd to nieuwzględnianie krotności (np. 100 m³, 100 m², 10 m²), co jest podane w tablicach KNR (np. 100 m³ wykopu, 100 m² pokrycia dachu). Pominięcie tej krotności może spowodować zawyżenie wartości kosztorysowej robót nawet 100-krotne.
Błędy w robotach remontowych:
- Podwójna wycena: Niedopuszczalne jest jednoczesne ujęcie demontażu i wymiany tego samego elementu (np. wanny) w jednym kosztorysie.
- Wynoszenie gruzu: Wycena wynoszenia gruzu i zdemontowanych materiałów na podstawie tablicy 0106 KNR 4-01 jest błędna, jeśli materiały pochodzą z bieżących rozbiórek/demontażów. Zgodnie z założeniami ogólnymi KNR, posegregowanie, zniesienie i ułożenie materiałów uzyskanych z demontażów jest ujęte w normach robocizny na te roboty.
Błędy w robotach ziemnych:
- Objętość gruntu: Obmiar objętości gruntów leżących na odkładzie krócej niż 6 miesięcy należy przeliczyć na grunt rodzimy (tzw. objętość „kosztorysowa”) stosując odpowiednie współczynniki z KNR, a nie dzieląc przez nie.
- Wykopy ze skarpami: Obliczając objętość wykopów ziemnych ze skarpami, wymiary dna wykopów należy przyjmować równe wymiarom rzutu ław, stóp czy płyt fundamentowych. Nie należy stosować odsadzek (poszerzeń).
Błędy w przedmiarowaniu powierzchni (tynkowanie/malowanie):
Zasady przedmiarowania powierzchni ścian do tynkowania i malowania farbami wodnymi i emulsyjnymi są szczegółowo określone:
- Powierzchnie nietynkowane oraz niemalowane do 1 m² – nie potrąca się.
- Powierzchnie otworów do 3 m² – nie potrąca się, jeżeli ościeża i nadproża są również tynkowane oraz malowane.
- Powierzchnie otworów powyżej 3 m² (mierzone w świetle ościeżnic lub murów) – potrąca się zawsze.
Błędy związane z wysokością robót i rusztowaniami:
Przy wykonywaniu robót na wysokości powyżej 4,0 m (np. izolacje termiczne) lub 5,0 m (np. roboty malarskie) należy dodatkowo wycenić nakłady na montaż i demontaż rusztowań oraz koszty pracy rusztowań. Pomijanie kosztów pracy rusztowań za okres ich pobytu na budowie jest błędem, nawet jeśli zamawiający twierdzi, że w kosztorysie mogą wystąpić tylko pozycje z nakładami podanymi w tablicach katalogów.
Podsumowanie
Przedmiarowanie stanowi fundament każdego kosztorysu, odzwierciedlając zakres prac, które zostaną wycenione. Prawidłowe sporządzenie przedmiaru wymaga nie tylko precyzyjnego obliczenia ilości jednostek (Etap 6), ale także ścisłego przestrzegania założeń normatywnych i specyfikacji technicznych określonych w KNR i STWiOR. Unikanie typowych błędów, zwłaszcza dotyczących krotności jednostek czy zasad obmiarowania otworów, jest kluczowe dla uzyskania poprawnej i wiarygodnej wartości kosztorysowej.
Można porównać proces przedmiarowania do budowania szkieletu domu: jeśli źle obliczysz fundamenty i ściany (ilości i wymiary), to niezależnie od tego, jak dokładnie wycenisz farby i materiały wykończeniowe (ceny jednostkowe), ostateczny kosztorys (dom) będzie niestabilny i niewłaściwy.